Vertalen uit het Russisch
Die prachtige Russische taal
Russisch is moeilijk. Of niet?
Ergens 'een passie voor hebben' is ongetwijfeld een van de grootste clichés
van de laatste twintig jaar. Een passie voor bloemschikken, een passie voor reizen,
een passie voor Mattheuspassies... Ze vliegen je om de oren wanneer je
sollicitatiemails en bepaalde tijdschriften leest.
Dat betekent niet dat passies niet bestaan, en ik
aarzel dan ook niet om te spreken over het Russisch als mijn eerste en grootste liefde
op vertaalgebied. Ik ben echt al ruim twintig jaar verliefd op die taal.
Wanneer ik vertel dat ik Russisch spreek, is de reactie vaak: "Wat moeilijk
lijkt me dat!"
Hier kan ik grofweg twee dingen op antwoorden.
Het korte en bescheiden antwoord is: "Russisch is een taal als andere talen. Elke
taal is te leren." En dat is waar. Nederlanders die Russisch kennen, zijn beslist
niet allemaal uitzonderlijke talentalenten.
Maar helemaal eerlijk is dit antwoord niet. Want voor een Nederlander is
Russisch wel degelijk moeilijker om te leren dan Duits of Spaans.
In tegenstelling
tot wat veel mensen denken, is het alfabet zeker niet het grootste struikelblok.
Sommige letters, zoals de о, zijn precies hetzelfde als in het Latijnse alfabet.
Andere letters zien er wel anders uit, maar zijn in feite dezelfde letters in
een ander jasje. Wanneer je het Russische woord 'ресторан' translitereert naar
ons Latijnse schrift, krijg je 'restoran'. De letters corresponderen
hier één op één met elkaar.
Handig en makkelijk woord trouwens: het betekent 'restaurant'.
Er blijft ook nog een categorie letters en tekens over die wel echt nieuw zijn
ten opzichte van ons alfabet, zoals de щ, de ц en het 'zachte teken' ь.
Ik raad iedereen die naar Rusland gaat en geen Russisch kent, aan om in
elk geval even de moeite te nemen om het alfabet te leren. Dan krijg je een
aantal handige woorden al (bijna) cadeau, bijvoorbeeld (klik op de knoppen
voor een transliteratie en/of vertaling):
Maar helaas zijn niet alle woorden zo gemakkelijk. Terwijl je bijvoorbeeld
bij het leren van Duitse
woorden vaak profiteert van het Nederlands, en bij Spaans van het Frans, tref je
in het Russisch veel minder woorden aan die je tot
een West-Europese taal kunt herleiden. Vooral de werkwoorden zijn praktisch allemaal
'nieuw'.
De grootste drempel om snel Russisch te leren is echter de grammatica. De
werkwoordsvervoegingen hebben in het Russisch meer vormen dan in West-Europese talen en alle
naamwoorden worden verbogen, eveneens met meer verschillende vormen dan in welke
West-Europese taal dan ook.
Hier staat tegenover dat de woordvolgorde net als in het Nederlands
flexibel is, en de uitspraak zeer regelmatig. Wanneer je je bepaalde principes en klanken
eenmaal eigen hebt gemaakt, kun je elk Russisch woord uitspreken, mits je de
klemtoon weet. Het is dus niet zoals in het Engels, waar bepaalde lettercombinaties
(zoals 'ough' en 'ear') op drie of vier manieren kunnen worden uitgesproken.
Vertalen uit het Russisch
Toen de Engelse schrijver Lewis Carroll
(bekend van
Alice's adventures in Wonderland)
op weg was naar Rusland,
leerde hij in de trein van een medereiziger het woord
защищающихся
Carroll schrijft (in zijn Journal of a tour in Russia in 1867):
...which, written in English letters, is Zashtsheeshtshayoushtsheekhsya: - this
alarming word is the genitive plural of a participle, and means
"of persons defending themselves".
Dat dit woord in de transliteratie zo lang wordt, komt vooral door de letter щ, die
hier in het Engels wordt weergegeven met 'shtsh' en in het Nederlands meestal
met 'sjtsj', al komt gewoon 'sj'
dichter in de buurt van de werkelijke uitspraak.
Maar de Nederlands vertaling is nog een woord langer: "van mensen die zich
verdedigen".
Russisch is een compacte taal. Het kent geen lidwoorden, en bepaalde betekeniselementen
worden met een verbuiging of vervoeging uitgedrukt in plaats van met losse woorden, zoals ook
uit het voorbeeeld van Lewis Carroll blijkt. Een ander voorbeeld: in de
zin 'ik snijd met een mes' wordt 'met een mes' in het Russisch in één
woord weergegeven.
In het Russisch zijn dus vaak minder woorden nodig om
hetzelfde uit te drukken. De kosten voor een vertaling uit het Russisch liggen
per woord dan ook hoger dan die voor een vertaling uit
het Engels. Dit komt trouwens ook door de extra investering in tijd en geld die nodig
is om je de taal goed eigen te maken.
Wie die investering niet wil of kan doen, en toch toegang wil tot Russische
boeken of andere teksten,
kan gelukkig een beroep doen op vertalers. Onder wie bovengetekende. Ik wil
graag dienen als schakel tussen dat prachtige Russisch en het trouwens ook
heel mooie Nederlands.
